افشای اسرار حرفهایافشای اسرار حرفه‌ای از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای افشای امری است که به مناسبت شغل و حرفه‌ای در اختیار فرد قرار می‌گیرد و مصلحت مشروع، اقتضا می‌کند که آن امر مخفی بماند. شرائط تحقق جرم افشای اسرار حرفه‌ای عبارتند از: رکن مادّی یا عمل افشای سرّ، شخصیت رازدار، وجود سرّ حرفه‌ای، عنصر معنوی جرم و افشای سرّ به موجب قانون تجویز نشده. ۱ - تعریفسرّ در لغت به هر کار پوشیده و مخفی اطلاق می‌گردد، [۱]
معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج۲، حرف د - ق، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۰ چاپ چهارم.
یعنی امری که انسان آنرا در درون خود مخفی نگه می‌دارد، و ملاک‌های اساسی برای سرّ چند چیز است ۱- افشای آن به آبرو و حیثیت افراد لطمه وارد کند، ۲- مصلحت مشروع اقتضا نماید که آن سرّ مخفی بماند؛ ۳- افراد محدودی آن راز و سرّ را بدانند. منظور از حرفه‌ای اینست که اشخاص آن راز و سرّ را به مناسبت حرفه و شغل بدست آورده باشند. بنابراین می‌توان سرّ را امری دانست که به مناسبت شغل و حرفه‌ای در اختیار دیگری قرار می‌گیرد و مصلحت مشروع، اقتضا می‌کند که آن سرّ مخفی بماند. به همین علت است که این قبیل اسرار را اسرار حرفه‌ای نامند و خود آن اشخاص را رازداران قهری می‌خوانند. و ملاک قابل مجازات بودن افشای اسرار، قوت جنبۀ عمومی این عمل است؛ چون دارا بودن شغل و حرفه‌ای که مردم نیازمند مراجعه به آن می‌باشند موجب اطمینان مردم شده و مردم با تکیه بر این اطمینان راز و سرّ خود را پیش از این افراد بازگو می‌کنند و افشای راز موجب بی اعتمادی مردم می‌شود و موجب اختلال در نظم اجتماعی خواهد شد. [۲]
زراعت، عباس، حقوق جزای اختصاصی (۱)، ص۳۶۲، جرائم علیه اشخاص، تهران، انتشارات فکر سازان، اسفند ۸۵، چاپ سوم، نگین.
[۳]
پاز، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ص۳۱۷، تهران، انتشارات دانشور، ۱۳۸۵، چاپ اول.
[۴]
میرمحمدصادقی، حسین، جرائم علیه اشخاص، ص۴۷۲، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ اول.
[۵]
سپهوند، امیرخان، حقوق کیفری اختصاصی، ص۲۷۰، جرائم علیه اشخاص، تهران، مجمع علمی فرهنگی مجد ۱۳۸۶، چاپ اول.
۲ - عنصر قانونیماده ۶۴۸ «قانون مجازات اسلامی» مقرر می‌دارد: اطباء و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیّه کسانی که به مناسبت شغل و حرفۀ خود محرم اسرار می‌شوند هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یکسال حبس و یا یک ملیون و پانصد هزار تا شش ملیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شوند». ۳ - شرائط تحققشرائط تحقق جرم شامل رکن مادّی یا عمل افشای سرّ، شخصیت رازدار، وجود سرّ حرفه‌ای، عنصر معنوی جرم و افشای سرّ به موجب قانون تجویز نشده است. ۳.۱ - رکن مادّیمقصود از افشا سرّ، اعلام و اِفْهام آن به دیگران است، ممکن است اعلام به وسایل کتبی اعم از مطبوعاتی و غیر مطبوعاتی صورت پذیرد و ممکن است به صورت زبانی باشد. تعداد اشخاصی که به آنان افشا می‌شود شرط نیست. بازگو کردن سرّ ولو به عنوان کاملاً خصوصی و محرمانه به یک نفر نیز مشمول این ماده خواهد بود. همینطور افشای قسمتی از سرّ در صورتیکه دارای وضوح کافی باشد از مصادیق این ماده خواهد بود. و همچنین مطلع بودن قبلی افرادی از موضوع سر، مجوزی برای افشای آن از طرف راز دار حرفه‌ای نیست. [۶]
پاز، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ص۳۱۷.
۳.۲ - شخصیت رازدارفاش کننده مطلب باید از جمله کسانی باشد که به مناسبت شغل یا حرفۀ خاص خود، محرم اسرار مردم می‌باشند. بنابراین افراد و اشخاص محدود و معیّنی مکلف به حفظ اسرار خواهند شد. قانونگذار در مادۀ ۶۴۸ اطباء و جراحان و ماماها را رازداران حرفه‌ای معرفی کرده است. [۷]
ولیدی، محمد صالح، حقوق جزای اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ج۲، ص۲۵۲، تهران، انتشارات امیرکبیر ۱۳۷۳، چاپ سوم.
[۸]
پاز، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ص۳۱۹.
۳.۳ - وجود سرّ حرفهایامر فاش شده در میان صاحب سرّ و طرف او جنبۀ نهانی داشته و دیگران از آن با خبر نباشند بعلاوه مطلب به نحوی باشد که صاحب آن فقط به اعتبار حرفه و موقعیّت طرف، ناگزیر از ابراز آن به او شده باشد. ولی شرط نیست که سرّ به نحوی باشد که افشای آن موجب ضرر شخصی صاحب آن نیز گردد؛ چون در این مورد آنچه موجب مجازات است نفس عمل افشای سرّ حرفه‌ای است. [۹]
پاز، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ص۳۱۸.
۳.۴ - عنصر معنویجرم افشای اسرار حرفه‌ای از جرائم عمدی است و تحقق عمد ناظر به آن است که مرتکب سرّی را که باید نزد او محفوظ بماند آگاهانه بازگو کند. بنابراین وجود عمد عامّ مرتکب به حس اعتماد و اطمینان مردم نسبت به وضع خاص اجتماعی و شغل و حرفه‌اش کافی برای تحقق جرم است و نیاز به قصد اضرار به غیر یا (عمد خاص) ضرورت ندارد. همچنین افشای غیرعمدی سر از ناحیۀ رازدار حرفه‌ای به علت سهل انگاری و بی‌دقتی و غیره نیز از شمول ماده خارج است. [۱۰]
ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ص۲۵۵.
[۱۱]
زراعت، عباس، حقوق جزای اختصاصی (۱)، ص۳۷۱.
۳.۵ - افشا به موجب قانون تجویز نشدهچنانچه در متن ماده ۶۴۸ این شرط با عبارت زیر بیان شده است «هر گاه در غیر از موارد قانونی اسرار مردم را افشا کنند:» اهم موارد تجویز شده از طرف قانون به این شرح است: ۱- گاهی برای تامین مصالح بهداشتی افراد جامعه افشا سرّ از ناحیۀ رازداران حرفه‌ای مجاز است. ۲- در پاره‌ای از اوقات قانونگذار به منظور حفظ مصالح و منافع اجتماعی، اشخاص معینی را مکلّف به بیان اطلاعات. معلومات شغلی خود می‌نماید، هر چند آن اطلاعات واجد خصیصۀ سرّی باشند. مثلاً در مواقعی که جرم واقع شده ولی هنوز مرتکب آن تحت تعقیب قرار نگرفته است. و از این حیث اطلاعات آن اشخاص راجع به موضوع جرم جزو اسرار مرتکب» تلقی می‌شود در این قبیل موارد افشای چنین سرّی نه تنها جرم نیست بلکه خودداری از بیان بموقع آن جرم محسوب می‌شود مانند: موادّی از تعزیرات ناظر به اطلاع ضابطین دادگستری و سایر مامورین صلاحیتدار از وجود قمارخانه‌ها یا اماکن عمومی معدّ برای صرف مشروبات الکلی است که مقامات مزبور مکلف به اعلام مراتب به دادسرا خواهند بود. [۱۲]
پاز، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ص۳۲۳.
[۱۳]
ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای اختصاصی جرائم علیه اشخاص، ص۲۵۴.
[۱۴]
میرمحمدصادقی، حسین، جرائم علیه اشخاص، همان، ص۴۷۳.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «افشاء اسرار حرفه‌ای»، تاریخ بازیابی ۹۹/۵/۶. |